RYS HISTORYCZNY POWIATU KLUCZBORSKIEGO

Główne zręby osadnictwa średniowiecznego na Ziemi Kluczborskiej związane były z szeroką akcją osadniczą II połowy XIII wieku. To wówczas prawa miejskie uzyskały trzy miasta tego subregionu: Wołczyn w 1261 r., Byczyna w 1268 r. oraz Kluczbork - dotychczasowa osada targowa - otrzymał dokument lokacyjny z rąk Henryka IV Probusa w 1274 r., stając się głównym ośrodkiem gospodarczo - administracyjnym Ziemi Kluczborskiej. Znajdujący się tutaj sąd był organem apelacyjnym dla mieszkańców wsi, odwołujących się od wyroków sądów wiejskich. Osadnictwo wiejskie bowiem na tych terenach sięga również XIII wieku, np. lokacja Chocianowic nastąpiła już w 1213 r., Laskowic w 1239 r., a Lasowic Wielkich i Małych w 1292 r.

Kolejne lata to okres systematycznego rozwoju miast, mimo bardzo częstych zmian właścicieli ziemi kluczborskiej, przekazujących miasta w darowiźnie, jako spadek czy w zastaw za długi. Na krótko /1341-1356/ Kluczbork, Byczyna i Wołczyn znalazły się we władaniu Kazimierza Wielkiego, który oddał Ziemię Kluczborską królowi Czech – Karolowi II w zamian za księstwo warszawskie. W sumie najdłużej ziemia kluczborska pozostawała w posiadaniu władców piastowskiej linii brzeskiej, aż do jej wygaśnięcia w roku 1675.

W 1430 roku Ziemia Kluczborska została ogarnięta ruchem husyckim. Kluczbork zajęty przez husytów stał się centrum tego ruchu na Śląsku i równocześnie obiektem ataków sił antyhusyckich, systematycznie podejmujących próby zdobycia miasta. Ponieważ próby te nie dały rezultatu, przystąpiono do negocjacji i za ekwiwalent pieniężny Byczyna i Kluczbork zostały wykupione z rąk husytów w 1433 r., zaś Wołczyn pozostawał w ich rękach do 1436 r., po czym przeszedł na stałe pod władanie książąt oleśnickich. Kluczborkiem i Byczyną władali książęta opolscy, ostatecznie w 1536 r., dzięki staraniom Ferdynanda I, Kluczbork wraz z Byczyną powróciły do księstwa brzeskiego, pozostając w nim aż do wygaśnięcia rodu.
Na lata panowania Fryderyka II i Jerzego II przypadł na tych terenach rozwój reformacji. Mimo początkowego oporu związanych z miastem Krzyżowców z czerwoną gwiazdą oraz mieszczan, wiara ewangelicka zaczęła się rozszerzać, obydwa kościoły w Kluczborku oddano ewangelikom, w Wołczynie i w Kluczborku otwarto specjalne szkoły dla polskich pastorów na tym terenie. W efekcie mieszczanie kluczborscy pozostali wierni luteranizmowi w latach następnych. Oprócz sfery religijnej reformacja wpłynęła także na życie miasta: nastąpiło zdecydowane wzmocnienie władzy książęcej kosztem praw samorządu miejskiego.

W II połowie XVI wieku Ziemia Kluczborska stała się widownią walk między siłami polskimi i habsburskimi. Ubiegający się o tron polski arcyksiążę Maksymilian Habsburg został pokonany w bitwie pod Byczyną przez kanclerza i hetmana koronnego Jana Zamojskiego 24 stycznia 1588 roku.

Trudny okres w dziejach tej ziemi to czasy wojny trzydziestoletniej, toczonej między zwolennikami protestantyzmu a katolicyzmu, w wyniku której miasta były wielokrotnie plądrowane. Dopiero zakończenie wojny przyniosło warunki do rozwoju tego regionu. Pokój westfalski /1648 r./ przyznał księstwom brzeskiemu i oleśnickiemu, a więc całej ziemi kluczborskiej wolność wyznania augsburskiego. Dzięki temu Kluczbork stał się ośrodkiem kulturalnym polskich protestantów, osiedlających się tutaj i w innych okolicznych miejscowościach prześladowanych arian. Jest to również czas rozkwitu byczyńskiego gimnazjum, słynącego z wysokiego poziomu nauczania.

Po śmierci ostatniego księcia brzeskiego, Kluczbork i Byczyna przypadły Habsburgom, zaś w 1742 r. wraz z całym Górnym i Dolnym Śląskiem przeszły pod panowanie pruskie. Sytuacja nie uległa zmianie mimo kolejnych wojen śląskich. Ostatecznie ziemia kluczborska pozostała pod panowaniem niemieckim prawie 200 lat, Kluczbork i Byczyna jako miasta królewskie, zaś Wołczyn - pozostający w rękach magnackiego rodu Posadowskich był miastem prywatnym, aż do reformy ustrojowej Steina i Hardenberga zapoczątkowanej w 1807 r., zwieńczonej nowym podziałem administracyjnym, który spowodował, że od 1816 r. Kluczbork stał się miastem powiatowym. Do powiatu, obok gmin wiejskich weszły Byczyna i Wołczyn.

Przygraniczne położenie powiatu kluczborskiego wpływało niekorzystnie na jego rozwój, sytuacja nieco się poprawiła dzięki budowie linii kolejowej /pierwszy odcinek: Oleśnica – Namysłów - Kluczbork - Fosowskie w 1868 r./. W sumie aż do okresu międzywojennego powiat pozostał tradycyjnym obszarem rolniczym, ze słabo rozwiniętą infrastrukturą przemysłową, choć to wówczas powstały zalążki funkcjonujących obecnie zakładów: w 1893 r. powstała fabryka drożdży – dzisiejszy Lesaffre Bio-Corporation Sp. z o.o., czy zakład metalowy powstały w Kluczborku w 1905 r., obecna Fabryka Maszyn i Urządzeń „Famak”.
II wojna światowa przyniosła zasadnicze zmiany, powiat przestał być obszarem nadgranicznym, dokonała się również znaczna wymiana ludności. Jednak już w kwietniu powołano Starostwo Powiatowe w Kluczborku, które dokonało wstępnego podziału administracyjnego Ziemi Kluczborskiej, a ostateczny podział został zatwierdzony rozporządzeniem wojewody śląsko - dąbrowskiego z 27 XI 1945 r. i obowiązywał do 1975 roku. Ponownie powiat kluczborski rozpoczął działalność w styczniu 1999 roku.

SYMBOLE I BARWY POWIATU KLUCZBORSKIEGO

"...Barwami powiatu Kluczborskiego są: żółta, czerwona i biała, które mają prawo funkcjonować niezależnie od flag. Wzór - wizerunek herbu powiatu kluczborskiego oraz flagi: samorządowa terytorialna, samorządowa urzędowa (administracyjna) jak i barwy powiatu są znakami prawnie chronionymi i ich używanie oraz rozpowszechnianie wymaga zgody Zarządu Powiatu..."- Informacja ta stanowi wyciąg z uchwały Nr XVI/102/2000 Rady Powiatu Kluczborskiego z dnia 21 marca 2000 roku.
 

Projekt herbu i flag dla powiatu kluczborskiego opracował i wykonał: Artysta Plastyk Magister Sztuki Michał Marciniak - Kożuchowski, Projektant architektury wnętrz Koncepcji heraldycznych i tkanin

pobierz Uchwałę w formacie .pdf  (314,9 kB)

Herb – znak terytorialny Powiatu Kluczborskiego ze stolicą w Kluczborku

Herb – znak terytorialny powiatu kluczborskiego, jest swymi wartościami głęboko osadzony w najszczytniejszych tradycjach obszaru, będącego dziś powiatem. Stolicą powiatu jest miasto Kluczbork... - Kluczbork – Cluczibor /po słowiańsku, leśny klucz, leśny zamek.../ - Cruczbure, Crucebure, Cruczbork, Creutzburg, Kreuzburg – Kluczbork... nad Stobrawą.

26 lutego 1253 roku powstaje wielka fundacja, potwierdzona dokumentem fundacyjnym księżnej Anny (żony Henryka II Pobożnego, poległego pod Legnicą w walce z Mongołami) - i jej synów z Henrykiem III Białym, księciem wrocławskim. Słowa dokumentu brzmią: „W intencji świetlanej pamięci księcia Śląska...” (tj. Henryka II Pobożnego).
Dokument ten zakreśla obszar darowizn dla najpotężniejszego wówczas zakonu - szpitalników, Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą (czerwonych gwiazdokrzyżowców) – zakonowi laickiemu z czeskiej Pragi.

Zakon czerwonych gwiazdokrzyżowców powstał w Królestwie Czech z fundacji Agnieszki, księżniczki czeskiej, córki króla Czech Otokara I, siostry Wacława I (późniejszego króla Czech), jak i siostry Anny – żony Henryka II Pobożnego, księcia Śląska. Królewna czeska Agnieszka, była przyobiecana Konradowi (synowi księcia Śląska Henryka I Brodatego, a bratu Henryka II Pobożnego) i była wychowana na Śląsku. Po niespodziewanej, wczesnej śmierci Konrada, Agnieszka wraca do Pragi, do Czech. Jest w kontakcie ze św. Klarą – duchową przyjaciółką świętego Franciszka. Sprowadza zakon Franciszkanów i zakon Klarysek. Tworzy zakon szpitalników, jedyny zakon czeski, który zajmując się szpitalnictwem, lecznictwem, staje się jednym z najpotężniejszych i najbogatszych zakonów w Europie. W Czechach, w Pradze ma prawo do opłat z mostu św. Judyty (obecnego mostu Karola), najważniejszego przejścia w Pradze czeskiej. Opodal ma swój budynek klasztorny.

Księżna Śląska Anna, wraz z synem Henrykiem III Białym, księciem wrocławskim sprowadzając czerwonych gwiazdokrzyżowców z Pragi, nadają im stary dwór Henryka II Pobożnego na lewym brzegu Odry. (być może fundacja rozpoczęła się już znacznie wcześniej, niemal równolegle do fundacji Praskiej – królewny Agnieszki).

Sprowadzają także Franciszkanów, którzy pełnią posługi kapłańskie dla Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą oraz zakon Klarysek, dla których dopełnia się fundacja po śmierci księżnej Anny. Nadają Krzyżowcom także, między innymi nadaniami – prawo tworzenia miasta i szpitala w obszarze dzisiejszego miasta Kluczborka. W tym właśnie miejscu jeszcze przez wiele stuleci, wiele miejscowości będzie miało ślady własności czerwonych gwiazdokrzyżowców. Są to miejscowości: Łowkowice, Kuniów, Nowy Dwór, Kujakowice, jak też Kujakowice Dolne, pieczętujące się znakiem krzyża z gwiazdą.

Wprawdzie samo miasto uzyskuje dokument lokacyjny (na prawie flamandzkim) w roku 1276 z woli księcia wrocławskiego Henryka IV Probusa, ale to tak jak paralelnie w Gnieźnie. Bolesław Chrobry otrzymał z rąk cesarza Ottona III oznakę władzy – kopię włóczni św. Maurycego i diadem na głowę, a sama koronacja nastąpiła 25 lat po tym wydarzeniu.
Tu też lokacja miasta nastąpiła dopiero w 23 lata po wielkiej fundacji. A nazwę dziś średniowieczną i z czasów nowożytnych, miasto ma po swych założycielach.

Potem - miasta Kluczbork, Wołczyn i Byczyna (dziś wraz z gminą Lasowice tworzące powiat) nieraz dzielą wspólnie los, przechodząc jako zastaw to w ręce księstwa legnicko-brzeskiego, to w ręce księstwa opolskiego (będąc nawet przez czterdzieści lat w zastawie u króla Polski Kazimierza Wielkiego).
Jednakże na tym obszarze już nigdy nie było tak wielkiego i ważnego wydarzenia jak w roku 1253 roku fundacja księżnej wrocławskiej Anny i jej synów z Henrykiem III Białym, księciem wrocławskim.

Po dziś dzień symbolem tej fundacji jest znak Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą – widoczny we Wrocławiu, jak w obszarze powiatu kluczborskiego (jak też w Pradze czeskiej).
Jest to krzyż łaciński (różny w formie) z gwiazdą sześciopromienną poniżej swej podstawy – w barwie czerwieni, na srebrnym lub białym polu. Ten znak występuje na wielu pieczęciach zachowanych z tamtych czasów – szczególnie na pięknej pieczęci z 1292 roku.

Herb miasta Kluczbork (Kreutzburg) ma też parę wyobrażeń napieczętnych, począwszy od pieczęci z 1376 roku (1323?!?) – z tym jednakże, że aby Starosta Kluczborski nie musiał płacić trybutu za używanie herbu Kluczborka – Radzie miasta Kluczborka – trzeba było znaleźć takie odwzorowanie herbowe, które nie będąc aktualnym herbem miasta – mówiło o Kluczborku Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą.
Takim herbem był wizerunek wspierany przez historyka Otto Hupp’a *, ukazujący mur z trzema basztami, gdzie nad środkową niższą był czerwony krzyż równoramienny. (Mur i baszty czerwone na białym polu).
Inne wizerunki barwne – ukazują natomiast na srebrnym (białym) polu takiż mur, jednakże do czerwonego muru stosują czarne krzyże (jak Schlesischen der Schlesischen Städte und Städtel – Hugo Saurma... Freiherrn Y.U.Z.D. Jeltsch – Berlin 1870...) czy podobne odwzorowania starsze, gdzie nie raz, tło – pole tarczy, jest błękitne niemal z powodu zmian barw na ręcznych malaturach (czy przyczernione).
Jednakże te wizerunki są swoim charakterem w klimacie pruskich odwzorowań, więc tak zmienionymi – jak nawet Habsburgowie po przejęciu Śląska nie przetwarzali wizerunków, uważając je wraz z obiektami za spuściznę ...
Herb starosty – Herb Powiatu Kluczborskiego, nie może więc wprowadzić czarnych krzyży, jak nie może Boże broń – spowodować ewentualnych zatargów herbowych w obrębie miasta i powiatu.
Musi więc odwzorowywać pamięć Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą, a nie preferować tradycje czarnych krzyży, która to tradycja zaciążyła także u polskich fachowców analizujących niejednokrotnie herb Kluczborka. Mylących Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą ze szpitalnikami Joanitami, czy wprowadzających czarny krzyż (nie wiadomo czemu?) obok czerwonej gwiazdy – Umieszczając Dom Krzyżowców – nawet w Palestynie...
 

* Otto Hupp – Wappen der Städte, Flecken und Dörfer – Frankfurt A/M 1896-1898 – wg. Starego szesnastowiecznego przedstawienia herbu na chorągwi cechowej. Ta chorągiew była jeszcze po 1945 roku...

MICHAŁ MARCINIAK KOŻUCHOWSKI – artysta plastyk, magister sztuki, projektant architektury wnętrz, koncepcji heraldycznych i tkanin.

2007 © Starostwo Powiatowe w Kluczborku